Een concurrentiebeding (of niet-concurrentiebeding) is een clausule in een overeenkomst waarin een partij er zich toe verbindt om na het beëindigen van de contractuele relatie geen concurrerende activiteiten uit te oefenen.
De regels omtrent de geldigheid van een concurrentiebeding in België zijn afhankelijk of het een concurrentiebeding betreft in een arbeidsovereenkomst, dan wel in een andere overeenkomst (zoals een overeenkomst met een zelfstandige (freelancer), een overeenkomst tot overdracht van handelsfonds etc.).
Hieronder bespreken we eerst de wettelijke regels die in België van toepassing zijn op arbeidsovereenkomsten, en nadien de regels die van toepassing zijn op andere overeenkomsten.
Gelet op de vele vragen die we over dit onderwerp ontvangen, hebben we ook een FAQ opgesteld met de meest voorkomende concrete vragen over het concurrentiebeding in België.
Inhoudsopgave
Het concurrentiebeding in arbeidsovereenkomsten
Algemene regels
Wanneer is er sprake van een concurrentiebeding in een arbeidsovereenkomst?
Arbeidsovereenkomsten worden in België geregeld door de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten. De regels inzake concurrentiebedingen zijn terug te vinden in artikel 65.
Onder een concurrentiebeding verstaat de wet : het beding waarbij de werknemer de verbintenis aangaat bij zijn vertrek uit de onderneming geen soortgelijke activiteiten uit te oefenen, hetzij door zelf een onderneming uit te baten, hetzij door in dienst te treden bij een concurrerende werkgever, waardoor hij de mogelijkheid heeft de onderneming, die hij heeft verlaten, nadeel te berokkenen door de kennis, die eigen is aan die onderneming en die hij op industrieel of op handelsgebied in die onderneming heeft verworven, voor zichzelf of ten voordele van een concurrerende onderneming aan te wenden.
Uit deze definitie volgt dat een concurrentiebeding enkel kan toegepast worden op werknemers die bij het verlaten van de onderneming van hun werkgever een kennis hebben verworven “op industrieel of op handelsgebied” die eigen is aan deze onderneming. Dit is een ruim begrip en kan ook slaan op financiële of administratieve kennis. Anderzijds verkrijgt een werknemer die bv. een organisatorische functie heeft of een functie van toezicht op arbeid, geen inhoudelijke kennis op industrieel en op handelsgebied maar slechts kennis van algemene aard die geen nadeel kan berokkenen aan het bedrijf dat hij verlaat.
Wanneer is een concurrentiebeding geldig?
Een concurrentiebeding is in België slechts geldig wanneer het aan de loonvoorwaarde voldoet. Voldoet het concurrentiebeding aan de loonvoorwaarde dan is het bovendien pas geldig indien het ook aan een aantal andere voorwaarden voldoet.
Loonvoorwaarde
Een concurrentiebeding is enkel geldig voor werknemer die een voldoende hoog jaarlijks loon hebben.
- Bij een jaarloon van minder dan 41.969 euro (bedrag 2024) is een concurrentiebeding niet geldig
- Bij een jaarloon tussen 41.9695 euro en 83.939 euro (bedragen 2024) is een concurrentiebeding enkel mogelijk voor functies die uitdrukkelijk zijn bepaald in een CAO. Dit is het geval voor PC nr. 302 voor het hotelbedrijf.
- Bij een jaarloon van meer dan 83.939 euro (bedrag 2024) is een concurrentiebeding rechtsgeldig tenzij dit verboden is door een CAO
Hierbij wordt rekening gehouden met het jaarloon bij beëindiging van de arbeidsovereenkomst en dient rekening te worden gehouden met alle voordelen verworven krachtens de arbeidsovereenkomst.
Belangrijk hierbij is dat de nietigheid van het concurrentiebeding op basis van de loonvoorwaarde enkel kan ingeroepen worden door de werknemer. De werknemer kan er aldus aan verzaken om de nietigheid in te roepen en dient de werkgever de compensatoire vergoeding te betalen (zie onder).
Andere voorwaarden
Indien aan de loonvoorwaarde is voldaan, dan is een concurrentiebeding in België enkel geldig indien aan de volgende voorwaarden is voldaan:
- Het moet betrekking hebben op soortgelijke activiteiten. Een concurrentiebeding is dus nietig wanneer het iedere activiteit verbiedt bij een concurrent of wanneer het niet uitdrukkelijk bepaalt dat het betrekking heeft op soortgelijke activiteiten.
- Het moet geografisch beperkt worden tot die regio waar de werknemer zijn werkgever daadwerkelijk concurrentie kan aandoen (rekening houdende met de aard van de onderneming en haar actieradius) en moet in elk geval beperkt zijn tot het Belgisch grondgebied
- Het mag niet langer duren dan 12 maanden vanaf de dag dat de arbeidsovereenkomst een einde genomen heeft
- Het moet voorzien in de betaling door de werkgever van een enige en forfaitaire compensatoire vergoeding, waarvan het bedrag minstens gelijk moet zijn aan ½ van het brutoloon dat overeenstemt met de duurtijd van het concurrentiebeding, tenzij de werkgever binnen een termijn van 15 dagen te rekenen vanaf de beëindiging van de arbeidsovereenkomst afziet van de toepassing van het concurrentiebeding.
- Het moet vastgelegd zijn in een geschrift (zoals de arbeidsovereenkomst of een arbeidsreglement dat door de werknemer werd aanvaard)
Ook hier is het enkel de werknemer die zich kan beroepen op de nietigheid van het concurrentiebeding.
Wanneer heeft een concurrentiebeding geen uitwerking?
Een concurrentiebeding heeft in België geen uitwerking wanneer aan de arbeidsovereenkomst een einde wordt gemaakt:
- Gedurende de eerste 6 maanden van de arbeidsovereenkomst
- Door de werkgever zonder dringende reden
- Door de werknemer om een dringende reden
Wat indien de werknemer het concurrentiebeding overtreedt?
Indien de werknemer een inbreuk pleegt op het concurrentiebeding dan dient hij vooreerst de compensatoire vergoeding die zijn voormalige werkgever hem uitgekeerd heeft, terug te betalen. Bovendien dient hij aanvullend identiek hetzelfde bedrag als schadevergoeding aan zijn voormalige werkgever te betalen. Ontving de werknemer bv. een bedrag van 15.000 euro, dan dient hij in totaal 30.000 euro aan zijn voormalige werkgever te betalen.
De werknemer kan evenwel de rechter vragen om het bedrag van de conventioneel vastgestelde vergoeding te verminderen. De rechter zal hier op ingaan indien de werknemer aantoont dat de effectief geleden schade van de voormalige werkgever minder is dan deze forfaitaire vergoeding (bv. minder dan 15.000 euro) of dat hij het concurrentiebeding voor een groot deel van de duurtijd wél gerespecteerd heeft.
Naast het betalen van een vergoeding, kan de voormalige werkgever de voormalige werknemer ook het bevel laten opleggen om zich te houden aan het concurrentiebeding eventueel onder verbeurte van een dwangsom (in een procedure in kort geding voor de voorzitter van de arbeidsrechtbank).
Wat houdt het afwijkingsbeding in?
Hoe zit het in België met het afwijkingsbeding voor bedienden van internationale ondernemingen?
Ondernemingen die een internationaal activiteitsveld hebben of belangrijke economische, technische of financiële belangen hebben op internationale markten, dan wel ondernemingen die over een eigen dienst van onderzoek beschikken, kunnen afwijken van de hierboven geformuleerde regels inzake concurrentiebedingen.
Deze afwijking geldt wél enkel voor die bediende die zijn tewerkgesteld aan werken die hen rechtstreeks of onrechtstreeks in staat stellen kennis te verkrijgen van praktijken die eigen zijn aan de onderneming en waarvan het benutten, buiten de onderneming, voor deze laatste nadelig kan zijn.
Dergelijke afwijkingen dienen wel vastgesteld te zijn door de Nationale Arbeidsraad. Dit gebeurde middels CAO nr. 1bis .
De regels voor handelsvertegenwoordigers
Op arbeidsovereenkomsten voor handelsvertegenwoordigers geldt in België een afwijkende regeling voor concurrentiebedingen dan voor andere werknemers.
Er is sprake van een arbeidsovereenkomst voor handelsvertegenwoordigers wanneer een werknemers, de handelsvertegenwoordiger, zich verbindt tegen loon om cliënteel op te sporen en te bezoeken, met het oog op het onderhandelen over en het sluiten van zaken (met uitzondering van verzekeringen), onder het gezag, voor rekening en in naam van één of meerder opdrachtgevers.
Een concurrentiebeding is verboden wanneer het jaarlijks loon een bepaald bedrag niet te boven gaat. Dit bedrag wordt jaarlijks geïndexeerd en is 36.785 euro (voor 2022). Dit is het loon op de dag waarop de arbeidsovereenkomst een einde neemt. Voor de berekening van dit bedrag dient ook rekening te worden gehouden met alle voordelen die de handelsvertegenwoordiger verworven heeft krachtens de arbeidsovereenkomst.
Is het jaarloon hoger dan 36.785 euro, dan is een concurrentiebeding toegelaten op voorwaarde dat:
- Het concurrentiebeding betrekking heeft op soortgelijke activiteiten. Soortgelijke activiteiten zijn de activiteiten die door de handelsvertegenwoordiger worden uitgeoefend in een concurrerende onderneming. Het criterium is dus niet de activiteit van de concurrerende onderneming maar wel of de handelsvertegenwoordiger zijn activiteit in deze concurrerende onderneming in dezelfde afdeling uitoefent dan zoals bij zijn vorige werkgever (d.i. een zelfde functie).
- Het concurrentiebeding niet langer duurt dan 12 maanden
- Het concurrentiebeding beperkt is tot het gebied waarbinnen de handelsvertegenwoordiger zijn activiteit uitoefen (bij de voormalige werkgever) uitoefende. Is er geen precies territorium aangewezen dan is het concurrentiebeding nietig. Geldt het concurrentiebeding voor de Benelux, maar was de handelsvertegenwoordiger enkel actief in Oost-Vlaanderen dan is het beding nietig. In dezelfde zin is ook een concurrentiebeding nietig wanneer niet naar een territorium maar naar bepaalde klanten of leveranciers verwezen wordt. De loutere verwijzing naar het gebied waar de handelsvertegenwoordiger zijn activiteit uitoefende op datum van vertrek is wél geldig, maar dan dient de werkgever wel het bewijs te leveren van dit gebied.
Het concurrentiebeding moet schriftelijk vastgelegd zijn. Een mondeling concurrentiebeding is dus nietig.
Het concurrentiebeding heeft evenwel geen uitwerking (en kan dus niet ingeroepen worden tegen de handelsvertegenwoordiger) wanneer aan de arbeidsovereenkomst een einde wordt gesteld:
- gedurende de eerste 6 maanden van de arbeidsovereenkomst
- ná deze periode van 6 maanden wanneer de werkgever een einde maakt aan de overeenkomst zonder dringende reden of wanneer de werknemer een einde maakt aan de overeenkomst omwille van een dringende reden.
Een werkgever kan evident ook steeds afstand doen van de toepassing van het concurrentiebeding voor de handelsvertegenwoordiger.
Wanneer de arbeidsovereenkomst voorziet in een forfaitaire vergoeding in het geval van een schending van het concurrentiebeding, dan mag dit bedrag niet hoger zijn dan een som gelijk aan 3 maanden (bruto)loon. Er bestaat discussie in de rechtspraak of het dubbel vakantiegeld al dan niet in de berekeningsbasis moet worden opgenomen. Is in de arbeidsovereenkomst een hoger bedrag bedongen, dan dient de rechter dit bedrag te herleiden tot 3 maanden loon. Naast het betalen van een vergoeding wegens de overtreding van het concurrentiebeding, kan de werknemer eventueel ook veroordeeld worden tot een schadevergoeding wegens oneerlijke concurrentie (waarbij de voormalige werkgever dan wel zijn schade dient te bewijzen).
De regels voor de betaalde sportbeoefenaars
Op betaalde sportbeoefenaars en hun werkgevers is in België de wet van 24 februari 1978 betreffende de arbeidsovereenkomst voor bepaalde sportbeoefenaar van toepassing.
Betaalde sportbeoefenaars zijn personen die de verplichting aangaan om zich voor te bereiden op of deel te nemen aan een sportcompetitie of -exhibitie onder het gezag van een ander persoon tegen loon dat een bepaald bedrag overschrijdt. Het bedrag van dit loon wordt jaarlijks geïndexeerd en is voor de periode 1 juli 2022 t.e.m. 30 juni 2023 vastgesteld op 11.040 euro.
De wet bepaalt dat concurrentiebedingen in arbeidsovereenkomsten met betaalde sportbeoefenaars verboden zijn.
Wel is het zo dat een sportbeoefenaar niet zal mogen deelnemen aan een betaalde sportcompetitie- of exhibitie in dezelfde reeks, categorie, afdeling etc. van dezelfde sporttak tijdens het lopende sportseizoen, wanneer er een einde is gemaakt aan de arbeidsovereenkomst, hetzij door de werkgever om een dringende reden, hetzij door de sportbeoefenaar zonder het inroepen van een dringende reden.
Het concurrentiebeding in andere overeenkomsten
Behalve voor arbeidsovereenkomsten, zijn de juridische voorwaarden van een concurrentiebeding in België niet wettelijk geregeld. Dit betekent dat het tot de zogenaamde wilsautonomie van de contracterende partijen behoort, om dit concurrentiebeding in te vullen.
Evenwel bepaalt artikel II.3 van het Wetboek van Economisch Recht dat iedereen vrij is om enige economische activiteit naar keuze uit te oefenen. Deze bepaling is van openbare orde en verzet zich dan ook tegen een ongeoorloofde beperking van deze vrijheid van economische activiteit. Een concurrentiebeding dat een onredelijke beperking van die concurrentie, naar activiteiten, duurtijd of territorium oplegt is dan ook in principe nietig.
Voorwaarden waaronder een concurrentiebeding geldig is
Om rechtsgeldig te zijn en om de vrijheid van concurrentie niet al te veel aan banden te leggen moet een concurrentiebeding voldoen aan een aantal beperkingen:
- Beperking in tijd. Een concurrentiebeding moet steeds beperkt in tijd zijn. De maximale duurtijd is een feitenkwestie die van geval tot geval moet beoordeeld worden (zoals de duurtijd van de samenwerking, de sector, de concrete omstandigheden). In de rechtspraak wordt doorgaans de grens gelegd op 1,5 à 2 jaar.
- Beperking qua territorium. Een concurrentiebeding moet beperkt zijn tot een geografisch gebied. Het mag territoriaal niet verder reiken dan noodzakelijk is. Indien een handelszaak in Gent wordt overgedragen, is er geen nood om het concurrentiebeding in hoofde van de overlater uit te strekken tot Duitsland.
- Beperking qua activiteiten. Het concurrentiebeding moet nauwkeurig de verboden concurrentiële activiteiten omschrijven. Het beding mag hierbij niet verder gaan dan de andere partij nodig heeft. Iemand die IT diensten verrichte kan verboden worden om IT diensten uit te voeren, maar kan niet verboden worden om een bakkerij te openen.
Het concurrentiebeding in een handelsagentuurovereenkomst
In een handelsagentuurovereenkomst tussen een handelsagent en een principaal is in België wel een regeling voorzien voor concurrentiebedingen (art. X.22 Wetboek van Economisch Recht).
Het concurrentiebeding is enkel geldig wanneer:
- Het schriftelijk werd bedongen
- Het betrekking heeft op het soort zaken waarmee de handelsagent belast was
- Het beperkt blijft tot het geografisch gebied of de groep personen en het geografisch gebied die aan de handelsagent zijn toevertrouwd
- Het in duur beperkt is tot maximum 6 maanden na de beëindiging van de handelsagentuurovereenkomst
Het concurrentiebeding heeft evenwel geen uitwerking wanneer de handelsagentuurovereenkomst beëindigd wordt, hetzij door de principaal, hetzij door de agent, zonder dat deze een ernstige tekortkoming kan aantonen in hoofde van de andere of zonder dat deze uitzonderlijke omstandigheden kan aanwijzen die elke verdere professionele samenwerking tussen elkaar definitief onmogelijk maakt.
De aanwezigheid van een concurrentiebeding in een handelsagentuurovereenkomst schept het vermoeden ten gunste van de handelsagent dat hij klanten heeft aangebracht. De principaal kan dit vermoeden wel weerleggen door het tegenbewijs te leveren.
Een overtreding van het concurrentiebeding kan gekoppeld zijn aan een forfaitaire vergoeding. Deze vergoeding mag evenwel niet hoger zijn dan een bedrag gelijk aan één jaar (berekend op basis van het gemiddelde van de 5 vorige jaren). De principaal kan echter wel, mits hij het bestaan de omvang van zijn nadeel bewijst, een hogere vergoeding eisen.
Juridisch advies over een concurrentiebeding?
Heeft u juridisch advies nodig van een advocaat over een concurrentiebeding? Wil u gaan werken bij een concurrerende werkgever of een concurrerende onderneming oprichten? Wil u weten of een concurrentiebeding in België geldig is of hoe u het op een juridische manier kan omzeilen?
Neem contact op met onze advocaten gespecialiseerd in concurrentiebedingen.
